نگاهی بر کتاب " دسته دلقک ها " اثر لویی فردینان دِتوش ( سلین )
به قلم علی عاشوری
! توجه : این متن یک برداشت شخصی و بیانگر نکاتی است که در خوانش اولیه کتاب برای اینجانب قابل توجه بودند و به هیچ وجه به عنوان یک نقد ادبی منتشر نشده و مولفه های نوشتاری و پژوهشی لازم را برای ورود به فضای نقد ندارد . قطعا دربسیاری از موارد بیان شده توسط اینجانب نقد های بسیاری وارد است !
به عنوان کسی که همیشه چشمانش بر روی آثار کلاسیک روسی می چرخیده اولین مواجهه ام با یک اثر کلاسیک فرانسوی به نام دسته دلقک ها نوشته سلین باعث شد تا توجهم به نکات تازه ای جلب شود که در ادامه به اختصار آن هارا بیان می کنم .
1-نقدی بر نقد :
سلین عامدانه و با حالتی اعتراض گونه بیشتر موارد رایج در نقد ادبی را با تمام قدرت زیر سئوال می برد و همین باعث می شود تا برای نقد این وجه منتقدانه اثر وی پیچش های بسیاری وجود داشته باشد .
2-نوع بیان پاراگرافی :
همانطور که در مقدمه کتاب ذکر شده و به صورت بسیارپررنگ در 100 صفحه اول کتاب مشهود است سلین به دفعات از یک بیان تکه تکه و پاراگراف گونه در این اثر استفاده کرده که شاید مشابه نگاه پیش بینانه جورج اورول در رمان 1984 ، این بیان نیز نشانه پیش بینی سلیقه آیندگان است . همانطور که بیان پاراگرافی و اختصار گویی در فضاهایی مثل توئیتر حرف اول را می زند و کوتاهی و گزیده گویی یکی از تکنیک های بالا بردن میزان بازدید یک مطلب در اینترنت است .
3-جزئیات برای حالات :
در رمان های کلاسیک روسی مکررا شاهد فضاسازی های فیزیکی و تجسم محیط هستیم ، حال آنکه سلین به جای توصیف جزئی مکان وقوع و اشیاء و ظاهر افراد به بیان کلی موارد ذکر شده اکتفا کرده و تمرکزش را روی بیان جزئیات حالات و وقایع کلیدی قرار می دهد .
4- استعاره به جای صفت :
در بسیاری از رمان ها صفت گذاری ابزار اصلی نویسنده است اما سلین موصوف را در بسیاری از موارد ، به خصوص در ابتدای کتاب و در فضاسازی هایش حذف کرده و صفت را جای موصوف قرار می دهد و از استعاره استفاده می کند و این نکته قابل تامل است .
5-فضاسازی طولانی :
در 100 صفحه اول رمان دسته دلقک ها شاهد یک فضاسازی طولانی هستیم اما ناگهان روند داستان سرعت بسیار بالایی پیدا می کند و وقایع رقم می خورند . برای عده ای این فضاسازی ملال آور است ( از جمله خود من ) اما از جهتی می توان از این اقدام وی نیز دفاع کرد ، چرا که با توجه به تاثیرپذیری تقریبا تمام اتفاقات داستان از جنگ نیاز به ایجاد یک درک صحیح و عمیق از جنگ برای مخاطب احساس می شود . برخلاف رمان وداع با اسلحه ارنست همینگوی که قهرمان داستان بعد از دوری از جنگ دیگر ردی از آن نمی بیند در این رمان می توان خراشی از جنگ را در ریشه های هر اتفاقی مشاهده کرد .
6-اتمسفر غیر کلامی :
فضاسازی جوی بسیاری از رمان ها برمبنای دیالوگ ها و ارتباط افراد شکل می گیرد ، در صورتی که در این رمان شاهد یک فضای مایل به مونولوگ گویی هستیم که به نوعی می تواند حقایقی از فضای ذهنی و جهان بینی نویسنده را به ما نمایش بدهد .
7-تفکرات زاده ی وقایع :
در این رمان شاهد این هستیم که بعد از هر اتفاق دنباله ی تفکرات نویسنده خود نمایی می کند ، به نوعی وقایع نقطه آغاز بیان تفکرات می شوند .
8-اتفاقات ابتدایی :
سلین بلافاصله و بدون هیچ رحمی در همان شروع کتاب خواننده را به وسط میدان برده و بی رحمی و زشتی چهره جنگ را با صراحت تمام به تصویر می کشد . این شروع طوفانی باعث می شود تا با خودم آرزو کنم ای کاش بازه حیات وی به گونه ای بود که به سینما نیز ورود پیدا می کرد . در همان بخش اول از نظر فضاسازی می توان ناآرامی و هیاهوی جنگ را تجسم کرد و سلین این امر را با ظرافت تمام انجام داده و در ادامه نیز تلاش می کند تا تاثیراتی که جنگ برجا می گذارد را نشان داده و بیان کند که آثار پساجنگ به زشتی آثار حین وقوع آن است .
9-طنز تلخ :
این اثر سلین صاحب نوعی طنز تلخ است ، به نحوی که یک حادثه مثل انفجار محل اسکان شان و نابودی آن به نحوی ست که گویای این موضوع است . حتی اتفاقات بعدی مثل قتل و تصمیم احمقانه شخصیت ها برای رفتن به جبهه جنگی که از آن فراری بودند و موارد این چنینی با وجود جدیتی که در بیان موضوع دارند اما بیانگر یک طنز تلخ در لایه های پنهان خود هستند .
10- جنگ ، ضد قهرمان اصلی :
با وجود ضد قهرمان های مختلف اما در نهایت آن ضدقهرمانی که در طول رمان دلم می خواست تکه تکه شدنش را ببینم جنگ بود که ریشه ی تمامی آوارگی ها و مصیبت های پیش آمده بود .
11-کنایه ها :
کنایه های مختلف سلین مثل فرشته خطاب کردن هواپیما ها جالب توجه و قابل بررسی است .
12-زخم همیشگی :
مجروحیت سلین در جنگ و از کار افتادن دست راستش اتفاقی بوده که در روایت های مختلفی که روایت اصلی را به وجود آورده اند تاثیرش را می بینیم ، به نحوی که می توان دید که نویسنده همیشه در حال یادآوری این موضوع است که زخم های جنگ هیچ وقت بهبود نمی یابند ، تنها از جایی به جای دیگر نقل مکان می کنند .
13-ویرانی عمدی :
در نگاه اول خواندن این اثر سخت و نفس گیر است و اگر مخاطب آثار قبلی سلین را نخوانده باشد قطعا دچار یک سردرگمی اولیه می شود ، چرا که در بسیاری از موارد ویرانی های فنی و روایتی مختلف دیده می شوند که با آگاهی و عمد نویسنده انجام شده اند . شاید سلین قصد داشته که هرج و مرج و ویرانی جنگ را در قالب کلمات نمایش بدهد و بگوید : (( در جنگ خبری از کارد مخصوص و چنگال برای خوردن سیب زمینی آب پز نیست . ))
14-قالب متفاوت :
در طول دسته ی دلقک ها نه تنها شاهد بدعت های ادبی و روایتی هستیم ، بلکه شاهد بدعت های فنی نیز هستیم . مثلا در فصل های اولیه کتاب و درمیان جملاتی که از سه نقطه های بعدی شان جدا نمی شوند ناگهان با یک ساختار نوشتاری منقطع شده و نزدیک به شعر اروپایی برخورد می کنیم .
15-آغاز و پایان :
مطلبی که در پایان هر روایت ، پایان کتاب و پایان فضاسازی اولیه کتاب می توان به صورت مشترک مشاهده کرد بیان یک حقیقت واحد یعنی ویرانگری و بطلان جنگ است . به نوعی سلین در این نگاه و برداشت با چرخیدن به دور یک محور موضوعی می خواهد جای هیچ ابهام و اما و اگری در ذهن خواننده به جا نگذارد .
به صورت کلی اگر بخواهم بگویم این اثر از آن دسته آثاری نیست که بتوان به راحتی از آن لذت برد و ارتباط برقرار کردن با کتاب کار ساده ای نیست . از نظر بنده این کتاب نمی تواند گزینه خوبی به عنوان کاندید در اولین رمان های انتخابی یک نفر باشد . روایت این اثر را دوست نداشتم و احتمال بسیار زیاد برای بار دوم به سراغش نخواهم رفت و نتوانستم با روایت و شخصیت ها ارتباط برقرار کنم اما نوآوری ها و خلاقیت نویسنده از نظر فنی برایم جالب بودند و توانستم نکات جدیدی را از زاویه و نگاه نویسنده کسب کنم ( اکثر مواردی که ذکر کرده ام از دید فنی هستند ) . قطعا برای علاقه مندان به ادبیات داستانی کلاسیک آثار این نویسنده حرف های تازه ای خواهند داشت ، هرچند توصیه می کنم حداقل برای شروع به سراغ دسته دلقک ها نروید و آثار مطرح دیگری از سلین یعنی سفر به "انتهای شب" و "مرگ قسطی" را در نظر بگیرید . با توجه به سلیقه متمایل به رمان های روسی بنده از ابتدا می توانستم حدس بزنم که مطالعه این رمان برایم لذت بخش نخواهد بود و اگر انتخاب اعضای گروه کتابخوانی نبود قطعا هیچ وقت سراغ این اثر نمی رفتم .
درباره این سایت